Maike Schuh, topvrouw bij chemiereus Evonik: 'Zolang Duitsland geen regering heeft, ontbreekt de zekerheid om te investeren'

De productie in Europa staat zwaar onder druk, de Duitse regering ligt op apegapen en door de verkiezing van Donald Trump is internationale handel onvoorspelbaarder dan ooit. Toch is Maike Schuh, de financieel directeur van het Duitse chemiebedrijf Evonik, optimistisch. 'Natuurlijk is China extreem competitief. Dat zal zo blijven. Maar hier in Europa hebben we nog altijd de beste chemici en ingenieurs, en de kennis.

Vanop de 21ste verdieping van het hoofdkantoor van het chemiebedrijf Evonik is het uitzicht rijk. Net voor ons, aan de overkant van de straat, ligt het centraal station van Essen, een van de steden in het hart van het Duitse Ruhrgebied. En dan, onverhinderd door de mist en zo ver het oog reikt, industrie: schouwen, fabrieken, silo's, stoom, rook. 'Alles wat je hier ziet, is man made', zegt communicatiedirecteur Richard Weiss.

'Elke put die er ligt, is gegraven voor een van de ruim 100 steenkoolmijnen die de staalindustrie waarop deze regio is gebouwd, van energie voorzagen. Door de opkomst van hernieuwbare energie verdween steenkool naar de achtergrond. In 2018 ging de laatste mijn dicht. Essen is in de jaren nadien leeggelopen. Er was geen werk meer.'

De link met de huidige crisis in de industrie is snel gelegd. Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne, nu 2,5 jaar geleden, pieken de energie- en grondstoffenprijzen. Dat treft grootverbruikers zoals Evonik en de rest van de chemie-industrie vandaag nog altijd. Door te hoge kosten liggen productieniveau's in Europa op een diepterecord. Te midden van de crisis, in april 2023, trad Maike Schuh (50) aan als financieel directeur bij Evonik, dat ook in ons land, in de Antwerpse haven, een belangrijke vestiging heeft - de grootste van de groep buiten Duitsland. Het lot van 32.000 werknemers lag in haar handen. 

De recente kwartaalcijfers van Evonik laten een zeldzaam lichtpuntje zien. De volumes namen toe en de brutobedrijfswinst (ebitda) steeg met 19 procent naar 577 miljoen euro. ‘Het was ons derde positieve kwartaalresultaat op rij’, zegt Schuh. ‘Dus over de hele lijn ziet 2024 er voor ons best goed uit.’ De belangrijkste verklaring is het reorganisatieprogramma dat de raad van bestuur uittekende en dat in maart dit jaar in werking is getreden. Dat gaat gepaard met jobverlies: 2.000 banen zullen sneuvelen, waaronder veel managementfuncties. Tegen 2026 moet dat een besparing van 400 miljoen euro opleveren. 

‘We zijn begonnen met een strengere kostendiscipline op het economisch dieptepunt in 2023, maar zullen dat, ondanks de hogere volumes, moeten blijven doortrekken in 2024 en 2025', zegt Schuh. 'We drukken de kosten, vooral bij de administratie. Maar je kan een bedrijf niet alleen runnen op besparingen. Het is ook belangrijk te blijven inzetten op groei. Daar steken we veel energie in. We moeten bepaalde businesstakken de ruimte geven om investeringen te doen, maar het moeten wel de juiste zijn.’

Waar ziet u die groei momenteel nog mogelijk?

Maike Schuh: ‘In de toekomst gaan we vooral investeren in drie groeigebieden: circulaire economie, de energietransitie en bio-oplossingen. Een voorbeeld van dat laatste is de nieuwe fabriek die we begin dit jaar openden in Slovakije, voor de productie van rhamnolipiden. Die technologie hebben we zelf ontwikkeld op basis van de fermentatie van bacteriën. Ze wordt vooral gebruikt voor biologische schoonmaakproducten zoals bioafbreekbaar afwasmiddel.'

Zijn die nieuwe producten ook commercieel al interessant? 

Schuh: ‘Zeker. De rhamnolipiden zijn een totaal nieuwe markt voor ons. Unilever toonde al veel interesse om onze biogebaseerde formules op de markt te brengen. De fabriek in Slovakije komt op kruissnelheid - het is de eerste ter wereld voor rhamnolipiden op industriële schaal - en nu bekijken we of we gaan investeren in een extra fabriek, in de Verenigde Staten of Azië.’ 

Dus niet in Europa? Welke elementen geven de doorslag bij zo’n beslissing?

Schuh: ‘Onze strategie is zo veel mogelijk lokaal te produceren. In de VS hebben we een 40-tal fabrieken die specifiek tegemoet komen aan de Amerikaanse vraag. We importeren slechts 20 procent. We hebben geen gigantische fabrieken op wereldschaal. Naast die lokale vraag spelen natuurlijk andere factoren een belangrijke rol, zoals de energieprijzen, die in Europa nog altijd aanzienlijk hoger liggen. Een volgende stap zijn subsidies. We bouwen een nieuwe lipidenfabriek in de VS, waar we van de Amerikaanse overheid een vrij grote subsidie hebben gekregen (150 miljoen dollar op een totale investering van 220 miljoen dollar, red.). Ook regulering, rechtszekerheid en een duidelijk beleid zijn doorslaggevend.'

'Je hoort wellicht niet voor de eerste keer dat de situatie in Europa door die factoren erg moeilijk is. De chemische industrie heeft nood aan zekerheid om te plannen en te investeren. Het eeuwig wijzigende beleid in Europa en ook in Duitsland maken dat bijna onmogelijk. Als je een methioninefabriek bouwt, zoals er in Antwerpen een van Evonik staat, hebben we het over een investering van een paar honderd miljoen euro. De terugverdientijd is 10 tot 15 jaar, dus zo ver vooruit moeten we kunnen plannen. Dan moeten we zekerheid hebben over hoe de regelgeving zich gaat ontwikkelen. Dat is dezer dagen extreem moeilijk in Europa omdat de regels continu veranderen.’ 

In de VS is Donald Trump net verkozen als president. Dat belooft ook onzekerheid te creëren. Waarom hebt u meer vertrouwen in het investeringsklimaat daar?

Schuh: ‘Dat is afwachten, inderdaad. Maar Trump is er heel erg op gebrand de economie weer op gang te brengen. Dus ik denk dat hij extreem voorzichtig zal zijn om de Amerikaanse economie niet te schaden en niets ondoordachts zal doen. Ook in relatie tot China heeft hij er geen baat bij om een handelsoorlog op te poken. Zoals ik al zei, produceert Evonik relatief regionaal. Dus veel import is er niet. Het spreekt voor zich dat export uit Duitsland moeilijker zal worden. Het is gewoon een volgende stap in de regionalisering van de politiek. Vanuit het perspectief van Evonik zou ik zeggen dat we het goed doen, maar we moeten ons in Duitsland schrap zetten voor een hardere regionalisering in de VS.’

Welke impact verwacht u concreet van mogelijke extra taksen? Zullen die de productie in Europa niet nog meer onder druk zetten? 

Schuh: ‘Ik ben jurist van opleiding en ben mijn carrière begonnen als advocaat gespecialiseerd in taksen bij de consultant KPMG. Daar heb ik in de praktijk gezien dat het verlagen van de belastingen meestal heel positief is voor de investeringscultuur van een bedrijf. Op dit moment denk ik dat we het goed doen met het belastingsysteem. Maar hogere taksen zou het moeilijker maken, ja. Daarom zetten we in op die regionale productie.’

Hoe ziet u de positie van Europa evolueren? Maakt het nog kans om de VS en China bij te benen in productiecapaciteit nu het zo’n achterstand heeft opgebouwd? 

Schuh: ‘Evonik heeft als doel zijn productie gelijkmatig te spreiden over de regio 'America's', Europa en Azië, met elk zo’n 30 procent. We zijn niet van plan die cijfers te veranderen. We zien nog toekomst in Europa en daar wil ik ook optimistisch over zijn. De Europese en ook de Duitse overheden hebben volgens mij echt wel begrepen dat we de circulariteit alleen kunnen omarmen met een intact economisch weefsel. In die zin gaan we de juiste richting uit. Het is ook een kwestie van de juiste markten te vinden.’ 

Intussen blijven Chinese bedrijven de Europese markt overspoelen met spotgoedkope producten dankzij royaal overheidsgeld. Veel van uw collega’s pleiten daarom voor importtaksen. U ook?

Schuh: ‘Dat vind ik riskant. Als liberaal geloof ik in de eerste plaats in de vrije markt. Daarnaast is de reactie van China op zulke potentiële taksen zeer moeilijk in te schatten. Je weet nooit welke tegenzet het dan misschien doet tegenover import van Duitse producten in China. Dus daarin zie ik een gevaar. Natuurlijk is China extreem competitief. Dat zal zo blijven. Maar hier in Europa hebben we nog steeds de beste chemici en ingenieurs, en de kennis.’

Dreigen we die niet te verliezen als er niets gebeurt? Tal van industriebedrijven zien zich genoodzaakt personeel te ontslaan, Evonik ook. Leidt dat niet tot een nauwelijks te overbruggen verzwakking van de industrie? 

Schuh: ‘We hebben de race nog niet verloren. Als er snel een krachtdadig beleid komt, zijn we nog veerkrachtig genoeg om recht te krabbelen. Bij Evonik hebben we daar bijzondere aandacht voor. We investeren ongeveer de helft van onze totale capex (in 2023 was dat 860 miljoen euro, red.) in het onderhoud van onze Europese fabrieken. Qua capaciteitsbenutting zitten we nu, na een lichte stijging in 2024, ongeveer op 80 procent - operationeel gezien is dat niet zo’n groot verschil met 90 of 100 procent. Als de economie opleeft, kunnen we vanaf dag één schakelen.’

Voor snelheid zal u niet op de Duitse politiek moeten rekenen, nu de regering gevallen is en de verkiezingen pas eind februari plaatsvinden. 

Schuh: ‘Dat is te laat inderdaad. Ik had ook liever verkiezingen gezien aan het begin van het kwartaal. We hebben snel een regering nodig. Er moeten beslissingen gemaakt worden over energieproductie, zodat we zicht krijgen op de prijs op lange termijn, en over belastingen voor bedrijven. Zolang er geen regering is, ontbreekt die zekerheid om te investeren, om plannen te maken. Tot dan zitten we in een patstelling.’ 

Ook de autosector in Duitsland heeft het zeer moeilijk. Twee pilaren van de industriële grootmacht die Duitsland ooit was. Kan het land die klappen te boven komen?

Schuh: ‘We zijn nog altijd de belangrijkste economische macht van Europa. Ik denk dat onze invloed en impact nog intact zijn. Maar dan wel op voorwaarde dat er een regering is, en dan liefst een die sterk in haar schoenen staat. Ook belangrijk is dat we verbonden zijn met de rest van Europa en ons verenigen om samen weer een leidende rol op te nemen. Die spirit mis ik nu.’

• Duits chemiebedrijf actief in speciaalchemie, aanwezig in meer dan 100 landen.
• Maakt additieven en grondstoffen voor een brede waaier van toepassingen, zoals autobanden, bleekmiddelen, luiers en dierenvoeding.
• Omzet (2023): 15,3 miljard euro.
• Operationele winst (2023): 1,66 miljard euro.
• Werknemers: 32.000.
• Met tien productie-eenheden en bijna 1.000 medewerkers behoort Evonik Antwerpen tot de grootste vestigingen van het concern.

• Studeerde af als jurist.
• Begon haar carrière bij KPMG als fiscaal advocate.
• Werkte van 2002 tot 2015 voor Heraeus, een Duitse technologiegroep met focus op edelmetalen. Ze klom er op tot head of finance.
• Stapte in 2015 over naar Evonik, waar ze begon als accountant en later de leiding kreeg over de divisie performance materials. Sinds april 2023 is ze er financieel directeur.

(Interview Marie Van Oost - De Tijd)