Antwerpse chemie krijgt klappen en dat is voor iederéén slecht nieuws

De Antwerpse chemie, dé motor van onze industrie en economie, sputtert. Vorige week kondigde BASF Antwerpen een stevig besparingsplan aan, weliswaar zonder collectieve ontslagen. Niet enkel bij ons heeft de chemiesector het moeilijk. De hele Europese industrie zit in zwaar weer. Hoe ongerust moeten we zijn? En wat kunnen we eraan doen? Europa moet nu snel onze concurrentiekracht herstellen, of er zullen véél jobs verloren gaan, waarschuwt Ivan Pelgrims, topman Evonik Antwerpen.

Geen enkele regio in Europa kan op tegen de cluster van chemische bedrijven in de Antwerpse haven. Wereldspelers als BASF, Ineos, Evonik, Bayer, Covestro en Air Liquide produceren basisgrondstoffen voor andere industrieën. Voeding, bouw, auto's, geneesmiddelen: we kunnen niet zonder de chemie. Met dik 35.000 jobs in de provincie Antwerpen - de farmaceutische bedrijven meegerekend - kunnen we het ons niet veroorloven dat de sector zou verdwijnen. Dat zou op een ongezien sociaaleconomisch bloedbad uitdraaien. In Antwerpen, Vlaanderen én België.

Van de cijfers van sectorfederatie Essenscia wordt niemand vrolijk. Vorig jaar daalde de omzet met 14 procent en de export met 18 procent. In de eerste helft van 2024 was er een verdere krimp van respectievelijk 4 en 5 procent voor omzet en export.

Papieren tijger

De alarmbellen gaan dus al een tijd af. In februari dit jaar legden we tijdens de Europese industrietop bij BASF nog de 'Antwerp Declaration' voor, met actiepunten voor meer concurrentiekracht , zegt Gert Verreth, woordvoerder van sectorfederatie Essenscia. Die oproep is gehoord. Binnen de 100 dagen wil de Europese Commissie nu een (groene) 'Industrial Deal' neerleggen om investeringen in de klimaattransitie te ondersteunen en het concurrentievermogen te herstellen. Dit plan voor de Europese industrie is dus complementair aan de Green Deal. Al is dat een soort papieren tijger geworden met vooral regels die de industriële transitie eerder afremmen dan stimuleren.

Vakbondssecretaris Levi Sollie (ABVV) wijst dan weer op de 'geostrategische storm' die vooral de Europese chemie geselt. Kijk naar de overname van Covestro (Antwerpen, circa 850 werknemers) door Adnoc, een olieconcern in Abu Dhabi. Dat is in feite een staatsmaatschappij dat op een berg geld zit en op overnamejacht trekt. En dan moet Trump nog komen. Die zou wel eens serieuze effecten kunnen hebben op de balansen van de bedrijven. Met hem gaan we mogelijk nog eens vier jaar met onzekerheid moeten leren leven, zeker als hij doorduwt met zijn protectionistische maatregelen.

Zeer dure energie

Véél te dure energie: het is een rode draad in het verhaal. Logisch, want cruciaal voor de productiekost. Verreth: Enkele jaren geleden kostte gas bij ons dubbel zoveel als in de Verenigde Staten. Vandaag ligt de gasprijs vier tot vijf keer zo hoog als daar. Onze elektriciteit is ook duurder dan in de rest van de wereld. Maar ook vergeleken met onze buurlanden betalen chemiebedrijven in België 10 à 20 procent meer. Dat is een wurggreep voor een industrie waar energie een belangrijke grondstof is.

De Europese bureaucratie is een ander teer punt. Pelgrims onderschrijft het rapport van Mario Draghi over het concurrentievermogen van Europa. Hij draagt ook oplossingen aan. Naast lagere energiekosten moet innovatie gestimuleerd worden en dient de strakke regelgeving aangepakt. De EU moet zorgen voor een gelijk speelveld tussen de lidstaten. Dat is er nu niet, door de verschillende systemen van staatssteun. Ik zie een gevaarlijke evolutie: dat we totaal niet meer investeren in de chemische installaties op zich, enkel in duurzaamheid.

Gert Verreth: Er wordt gemikt op klimaatneutraliteit tegen 2050. In de chemie zijn dat een of twee investeringscyclussen. Bedrijven moeten dus uiterst strategische en risicovolle keuzes maken. De starre regels van de EU helpen niet. De opgelegde voorwaarden houden te weinig rekening met de economische werkelijkheid. We hebben een andere mindset nodig. Neem de CO2-emissies: Europa straft en de VS beloont. In Europa moet je betalen voor je uitstoot, maar in de VS krijgen bedrijven lastenverlagingen en subsidies als ze minder uitstoten. Dat is wat nu dreigt te gebeuren: dat de transitie niet hier, maar elders plaatsvindt.

Champions League

Is het dan allemaal kommer en kwel? Zeker niet. Gert Verreth: Het voordeel van de Antwerpse chemiecluster is dat die zo groot en zo gespecialiseerd is, en dat de bedrijven zo goed met elkaar zijn verbonden via pijpleidingen. We spelen in de Champions League. Net daarom moet er alles aan worden gedaan om het investeringsklimaat weer aantrekkelijker te maken. De voorbije jaren zijn er in de sector duizenden jobs bijgekomen en heel wat straffe klimaatprojecten opgestart.

Intussen proberen de bedrijven naakte ontslagen te vermijden. Chemiearbeiders zijn goed geschoold en zeer productief. Ivan Pelgrims: We besparen sinds begin vorig jaar. Tot half 2022 draaiden onze installaties aan volle capaciteit (Evonik telt negen productie-eenheden en maakt onder meer grondstoffen voor voeding en verzorging, red.), nu is dat amper 65 tot 70 procent. Dat is te laag, al halen we onze doelstellingen. We schrappen tien procent van de functies in het bedrijf. Maar altijd op een sociale manier. Zo bekijken we grondig of we iemand die met pensioen gaat nog vervangen en zoeken we voor iets jongere werknemers altijd een andere, passende job.

Wat brengt 2025? De grote kentering gaan we vermoedelijk nog niet zien, zegt Gert Verreth. Toch zijn er tekenen van wat beterschap. De installaties draaiden in oktober 2024 op 70 procent. In januari haalden we maar 65%. Maar de weg is lang: de voorbije tien jaar haalden we gemiddeld 77 procent. Industriebeleid moet de topprioriteit zijn op alle politieke niveaus.

Ik bewaar enig optimisme, besluit Ivan Pelgrims. Er gaan installaties sluiten, maar er komen ook nieuwe kansen. Het belangrijkste is dat we geen enkele van onze afdelingen hoeven te verkopen en onze mensen aan boord kunnen houden. De chemische cluster in Antwerpen blijft heel sterk.

Ineos Phenol herstart

Vorige week kwam er ook enigszins opbeurend nieuws van Ineos Phenol in Doel. De installaties liggen er al twee jaar stil, 180 werknemers werden technisch werkloos. Een deel van hen werd onder meer ingezet voor Project One, sommigen vonden bij andere werkgevers een nieuwe job. Woordvoerster Nathalie Meert: In de tweede helft van 2025 gaan we heropstarten. Dat moet, want anders kunnen de installaties schade oplopen. We willen de fabriek niet opgeven. Tegelijkertijd sluit onze fenolfabriek in het Duitse Gladbeck tijdelijk. Momenteel overstijgt de vraag niet de capaciteit van één fabriek. Ineos houdt alle opties open.

(Interview Philippe Truyts)